ŞERİF MARDİN'İN TÜRK TOPLUM YAPISINI ANALİZ YÖNTEMİ

Özet

Geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz sosyal bilimci Şerif Mardin, Türk toplum yapısını analiz etmede
kendi dönemi için öncü sayılabilecek yeni kavramsal modellemeler üzerine çalışmış bir bilim
insanıdır. Şerif Mardin'in Türk modernleşme süreci içerisinde en sorunlu alanlardan biri olmayı
sürdüren din-devlet ve merkez-çevre gerilimleri üzerine oturttuğu bu kavramsal modelleme temellerini
nasıl yaşanılan sürece uyarladığını irdelemeye çalışacağım. Mardin'in ortaya koyduğu çalışmalar
kendi deyimiyle siyaset bilimine hizmet ettiği gibi Türk düşünce tarihine de önemli katkılarda
bulunmuştur. Şerif Mardin'in Türk siyasi toplumsal yapısını anlamaya yönelik çalışmalarına,
toplumsal değişimin ve gelişiminin evreleri hakkında yapmış olduğu yorumlara da çalışmamızda yer
vererek Türkiye'nin son yirmi yıllık süreci de bu kapsamda değerlendirilecektir.
Şerif Mardin'in düşünce dünyasını da çözümlemeye çalışacağım bu makalemde, Mardin Kasımiyye
Medreseleri gibi ilim insanları, din adamları ve sağlam düşünürler çıkarmış bir aile geleneğinden de
geliyor olmasının etkisi ile birlikte akademik çalışmalarını Türkiye'de yaşanan sıcak tartışmaların
uzağında ABD'de sürdürmüş olmasının da onun çalışmalarının özgün olmasında temel bir nokta
olduğunun altı çizilecektir. 1962'de doktora tezi ve ilk kitabına da isim olan Yeni Osmanlı
Düşüncesinin Doğuşu ile başlayıp Jön Türklerin Siyasi Fikirleri eserleri ile Osmanlı Türk dünyasını
yeniden yorumlamaya çalışmıştır. Bu anlama çabası da dönemi için başarılı olmuş hatta günümüzde
de bu çalışmalar değerlerini korumaktadır. Mardin, Din ve İdeoloji kitabının yayınlanması sonrasında
açık bir biçimde ortaya koyduğu gibi Türkiye'yi anlama ve yorumlama çabası eleştirel düşünce ve metodolojik bir sosyal bilimler yaklaşımının sonucu olarak Cumhuriyet Türkiye'sinin en netameli
konularına giriş yapıyordu.
Aslında Mardin, Osmanlı toplumsal yapısının Cumhuriyet Türkiye’sinde de içerik ve biçim
değiştirerek birçok sürekliliklerin olduğunun altını sık sık çiziyordu. Bununla birlikte ise o, Türkiye'de
sosyal bilimler yönetiminin de nasıl olması gerektiği ile ilgili olarak metinlerinde son derece önemli
bilgiler veriyordu. Makalem, birinci bölümde Şerif Mardin'in düşünce dünyasını anlamaya yönelik bir
bakış açısı arayışı ile başlayacak ve ikinci bölümde de birinci bölüme ilave olarak merkez-çevre ve
din-devlet ilişkilerini onun yöntemiyle irdelemeye çalışacaktır. Son bölüm ise bu kavramsal
tartışmaların Türk düşünce dünyasında nasıl bir etkiye sebep olduğu ile noktalanacaktır.