ÜSKÜDAR’DA 16. İLA 18. YÜZYILLARDAKİ ŞEHİR SOSYAL VE İKTİSADÎ YAŞAMINI YANSITAN BAZI OSMANLI YÖNETİMİ FERMAN, HÜKÜM VE BERÂTLARI

Özet

Bu çalışmada Üsküdar’daki 16.-18. yüzyıllarda şehir sosyal ve iktisadî yaşamı Osmanlı ferman, hüküm ve berât örneklerinden hareketle yansıtılmaya çalışılmış, İstanbul Ahkâm Defterleri ve Topkapı Sarayı Müzesi Osmanlı Arşiv Katalogu yararlanılan temel kaynaklardır. Bunlara ilaveten akademik yayınlardan da yararlanılmıştır. Yararlanılan belgelerden fermanlar; Divân-ı Humayûn’da alınan kararlardır ve bunlar defterlere kayıtlıdır. Divân’da alınan kararlardan oluşan İstanbul ve Üsküdar ile ilgili fermanlar genelde, İstanbul’un ve özellikle Üsküdar’ın sorunlarının yönetimine ve çözümüne ilişkin olarak merkezî idarenin bakış açısını belirtmesi nedeniyle önemlidir. Ancak bu yönetim ve çözüm önerileri, şehir yaşamının arzulanan düzeyde ve zamanında gerçekleşmesine yöneliktir. Merkezde tutulan ahkâm defterlerinin önemli özelliği ise, Divân’da belirtilen karar kayıtlarının tamamının önce mühimme defterlerine daha sonra ahkâm ve şikayet defterlerine kaydedilmiş olmasıdır. Bu belgelerden izlenebileceği üzere, Osmanlı Devleti yönetiminin, bir yandan tüm ülkeye öte yandan Üsküdar’a ilişkin şehir sosyal ve ekonomik yaşamını, vakıflar rejimini, esnaf teşkilatını ve kurumlarını, tarımsal süreci ve düzeni, finans ve ticaret hayatını ve vergileme sistemini, yaşamın tüm hücre, doku ve işlemleri itibariyle hem yaygın düzeyde hem de yakından takip etmekte olduğunu ve düzenlediğini görebilmekteyiz. Bu takip ve düzenleme süreci; fiil ve kurumlara yönelik önlemler alınması, uyarıda bulunulması ve nihayet cezalandırılması gibi temel noktalarda belirginleşmiştir.