BAĞIMSIZLIK SONRASI AZERBAYCAN’DA DİL MESELELERİNİN TARTIŞMALARI (TÜRK DİLİ, AZERBAYCAN DİLİ VB.)

Özet

Azerbaycan’ın bağımsızlık kazanması ile ana dil meselesi siyasi, ideolojik tartışmaların odağı oldu. Bu tartışmalar esas olarak aşağıdaki konuları içermekteydi:

1. Ana dilin sosyal-siyasi durumu konusu
2. Ana dilinin adı meselesi

Azerbaycan’da Sovyet hâkimiyeti kurulduktan sonra kabul edilmiş ilk Anayasada devlet dili hakkında hiçbir madde konulmamıştır. Azerbaycan SSCB’ye üye olduktan sonra 1937 yılında kabul edilen Anayasa’da da Azerbaycan’ın devlet dili hakkında hiçbir madde bulunmamaktadır. 1956 yılında Azerbaycan SSC Yüksek Sovyetinin kararıyla 1937 yılında kabul edilmiş bulunan ülke Anayasasına Azerbaycan Türkçesinin devlet dili olması ile ilgili madde eklendi. Ve bunun ardınca Azerbaycan`da ana dilinin kullanım meselesi sorunları ortaya cıktı. Azerbaycan bağımsızlık kazandıktan sonra Azerbaycan`da ana dilinin kullanım meselesi sorunları yanında devlet dilinin adı meselesi de gundem konusu ve tartışmalar odağı olmuştur.

1980’li yılların sonu, 1990’lı yılların başlarında Azerbaycan’da ana dilinin adı konusunda üç anlayış ortaya çıktı:

1. “Azerbaycan dili” adını savunanlar;
2. “Türk dili”ne dönüşü savunanlar
3. “Azerbaycan Türk dili” veya “Azerbaycan Türkçesi”ni savunanlar.

“Azerbaycan dili”nin kullanımının yerleştiği kabul edilmekle beraber, bu anlayıştan Türklüğe karşı bir anlam çıkaranlar da vardı. Bazıları da ana dilinin isminin “Türk dili” olmasıyla halkın Türkiye Türkçesi ile konuşma zorunda kalacağını düşünüyorlardı.

Bu calışmada bu sorunlar dile getirilecek ve sonuçlar degerlendirilecektir. Calışmanın en önemli özelliği şimdiye kadar yapılmamış meclis tutanakları Azerbaycan Milli Meclisinin arşivinden alınarak sunulacak, burada yukarıda belirtilen tartışmalara geniş yer verilecektir. Ayrıca Azerbaycan basınında yer alan tartışmalarla karşılaştırma yapılacaktır. Bunun icin Azerbaycan Milli Meclis arşivi belgeleri ve Azerbaycan basını kaynakları esas alınacaktır.