Bi̇r qəzəli̇n Nəsi̇mi̇si̇
Özet Görüntüleme: 75
/ 
PDF İndirme: 137
DOI:
https://doi.org/10.33390/homeros.4.3.01Anahtar Kelimeler:
İmadəddin Nəsimi- qəzəl- Azəri-türk poeziyası- hürufilik- Quran- üz- dəriÖzet
Bu məqalədə İmadəddin Nəsiminin (v.1417) “Yəqin, ya Rəbb, yüzündür rəqq-i mənşur.” mətləli qəzəli araşdırılır. Nəsimi Orta əsrlər Azəri-Türk şeirinin görkəmli simalarından biridir. Poeziyasında öz dövrünün dini-fəlsəfi düşüncəsinin rəngarəngliyini əks etdirən şairin adı hürufiliklə bağlıdır; O, Fəzlullah Astarabadinin davamçısı və hürufilik ideyalarının qızğın təbliğatçısı idi. Görünür, Nəsimi bu mistik cərəyanın görkənli nümayəndələrindən olub və onun poeziyası, eləcə də şəxsiyyəti bu sahədə o qədər məşhurlaşıb ki, hətta, ibn Həcər əl-Əsqalaniin (v. 1499) dediyinə görə, hürufilik (hürufiyyə) özü belə bəzən nəsimiyyə kimi tanınıb.
Bu məqalədə əvvəl sufi-hürufi düşüncəsində, xüsusilə Nəsimi şeirində İnsan simasının əhəmiyyətindən bəhs edilir. Hürufi düşüncəsinə görə, Adəm ilahi kəlamın məzhəri idi. Adəmin göz, qaş və kiprikləri, ağzı və alını, yanaq və zənəxdanı, bütünlükdə üzü əlifbanın müqəddəs 28/32 hərfinin təcəssümü idi və İnsan siması Quranda zikr edilən “aşılanmış dəri üzərində yazılmış kitab”ın özü idi. (Q. 52: 2-3).
Məqalədə daha sonra yuxarıda qeyd edilənən qəzəlin beytləri ardıcıllıqla təhlil edilir. Bu təhlildən aydın olur ki, üz və üz cizgiləri ilahi teofaniyanın – kəşf halının mühüm aspektini əks etdirir. Qəzəlin analizi zamanı dərinin, gözlərin, zülfün və dodaqların hürufilikdəki rəmzi mənaları açılır. Burada ilahi/dünyəvi Gözəlin vəsfində Quran ayələrinin və obrazlarıının, eləcə də Cənnət səhnələrinin rolu xüsusi qeyd edilir. Belə ki, Quran motivləri bir tərəfdən hürufi düşüncəsinin bəzi mühüm ideyalarını Qurana yaxından bələd olan Orta əsr auditoriyası üçün daha anlaşıqlı edir, digər tərəfdən isə poeziyaya xüsusi bədiilik verir.
Mənim fikrimcə, bu şeir ilahi nurlanmanın məhsuludur və sufi-hürufi düşüncəsinin mühüm ideyalarını əks etdirir. Hər bir beyt ayrılıqda müəyyən dini-fəlsəfi fikir ifadə etsə də, şair bütün beytləri görünməz iplərlə bir-biri ilə əlaqələndirir.
İndirmeler
Referanslar
AĞAVERDİYEV M. (2020) “Quranda işlədilmiş Antroponim və Toponim olmayan qeyri-ərəb mənşəli xüsusi isimlər”. Bakı Universitetinin xəbərləri, Humanitar elmlər. Bakı, say 2, 138-144.
Al-QUSHAYRİ (2007) Epistle on Sufism, Abu-l Qasim al-Qusayri, al-Risala al-Qushayriyya fi ilm at-Tasawwuf, trans. Alexander D. Knysh (Garnet: The Center for Muslim Contribution to Civilization.
AMİLOĞLU (2014) Arş-name tercümesi, Hürufi şiirleri. İstanbul, Türkiye yazma eserler kurumu başkanlığı. Hazırlayan Fatih Usluer.
AYAN H. (1990) ‘Önsöz’. Nesīmī Divanı. Ankara. Akçağ yayınları.
BASHIR Sh. (2007) “Alphabetical Body: Hurufi Reflections on Language, Script, and the Human Form.” Religious Texts in Iranian Languages. ed. by Vahman and Claus Pedersen. Kobenhavn, 2007.
BASHİR Sh. (2011) Sufi Bodies, Religion and Society in Medieval Islam. New York: Columbia University Press.
BRAGİNSKY V. “Universe-Man-Text; The Sufi Concept of Literature,” Bijdragen tot de Taal-, Land-en Volkenkunde (Leiden: 1993).
BROWNE E. (1988) “Some Notes on the Literature and Doctrines of the Ḥurūfī Sect,” Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (1898), pp. 61-94;
CORBIN. H. (1978) The Man of Light in Iranian Sufism. Shambhala. Boulder & London.
DENNY F.M. (2015) “Face”, Encyclopaedia of the Qur’an, Brill online, (02.27.2015)
ELIAS J. (2015) “Face of God”. Encyclopaedia of the Qur’an, General Editor: Jane Dammen McAuliffe. Georgetown University, Washingtom DC, Brill online. (02.27.15).
ƏLİBƏYLİ Ş. (2005) ‘Bədən Mülkü: Füzulinin farsca divanında bədən üzvlərinin adları’. Şərq filologiyası məsələləri. Bakı, Nurlan, 387–415.
ERNST C. (1985) Words of Ecstasy in Sufism. Albany, State University of New York Press.
ESTERĀBĀDĪ F. (2012) Cāvidān-Nāme, (Durr-I Yetīm isimli tercumesi), hazirlayani Fatih Usluer, Kabalci Yayinciliq, Shark Klassikleri Dizisi.
GASIMOVA A. (2015) “Red Terror against Islamic Manuscripts: The Case of the Manuscript Collection of Salman Mumtaz”, Journal of Islamic Manuscripts, Brill, Leiden, #6/ 2015, pp. 17-46.
GIBB E. J. W. (1904) A History of Ottoman Poetry, ed. by Edward G. Browne. London. Luzac. vol. 1
GÖLPINARLI A. (1973) Hurufi metnleri kataloqu. Ankara,Türk Tarih Kurumu Basımevi.
GÖYÜŞOV N. (2001) Təsəvvüf anlamları və dərvişlik rəmzləri. Bakı, Tural.
FELEK Ö. (2019) The Human Body as a Mirror in Ottoman Literature. Mukaddime, 10(1), 249-284.
HALEEM M.A. (1990) “The Face, Divine and Human, in the Qur’an”. Islamic Quarterly, 34/3, 164-178.
KNYSH A.D. (2014) "Ṣūfism and the Quran." Encyclopaedia of the Quran. General Editor: Jane Dammen McAuliffe, Georgetown University, Washington DC. Brill Online, 2014.
LAHİCİ Ş. M. (2008) Şərhi-Gülşəni-Raz. Ön söz və farscadan tərcümə, izahlar və şərhlər Nəsib Göyüşov. Cild 2. Bakı, Adiloğlu nəşriyyatı.
LEWISOHN L. (1995) Beyond Faith and Infidelity. The Sufi Poetry and Teaching of Mahmud Shabistari. Richmond, Curzon Press.
MASSİGNON L. (1982) “Imad Nesimi and the Poets of the Janissaries” . The Passion of al-Hallaj: Mystic and Martyr of Islam. The Survival of al-Hallaj. Bollingen series XCVIII. Princeton University Press, vol 2). 249-254.
MİR-KASİMOV O. (2014) “Ummis Versus Imams in the Ḥurūfī Prophetology: An Attempt at a Sunnī/Shī‘ī Synthesis?”. ed. Orkhan Mir-kasimov, Unity in Diversity: Mysticism, Messianism, and the Construction of Religious Authority in Islam, Leiden: Brill, 221-247
Mir-Kasimov O. (2015) Words of Power. Ḥurūfī Teachings between Shi’ism and Sufism in Medieval Islam. The original Doctrine of Faḍl Allāh Astarābādī (London-New York: L.B.Tauris Publishers.
NASR S. H. (1996) “The Wisdom of Body” ed. Seyyed Hossein Nasr, Religion and the Order of Nature: The 1994 Cadbury Lectures at the University of Birmingham. Oxford: Oxford University Press.
NƏSIMI. (1973) Əsərləri. Tərtib C. Qəhrəmanov, red. Həmid Araslı. Bakı, Elm. Cild 1-3
NƏSİMİ. (1987) Iraq divanı. Q. Paşayevin redaktəsi ilə. Bakı, Yazıçı.
QASIMOVA A. (1994) Məhəmməd peyğəmbərin meracı. Bakı, Yazıçı.
QASIMOVA A. (2005) Quran qissələri XIV-XVI əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatının ideya-bədii qaynaqlarından biri kimi. Bakı, Nurlan.
QASIMOVA A. (2019) “Hürufilərə qarşı iki inkvizisiya məhkəməsi”. Bir Əsrlik Nəsimi araşdırmaları toplusu. Bakı, Elm və Təhsil.148-180.
QASIMOVA A. (2019) “Şahid-bazi ənənəsi və onun Nəsimi şeirində əksi”. Bir Əsrlik Nəsimi araşdırmaları toplusu. Bakı, Elm və Təhsil. 180-196.
USLUER F. (2014) Hurufilik, Ilk Elden Kaynaklara Doğuşundan İtibaren. İstanbul, Kabalcı.
БЕРТЕЛЬС Е. Э. (1965) «Заметки по поэтической терминологии персидских суфиев». Избранные сочинения: Суфизм и суфийская литература. Москва, Наука, cild 3, 109-125.
БЕРТЕЛЬС Е. Э. (1965 a) ‘Словарь суфийских терминов Мир’ат-и ‘ушшак’ in his Избранные сочинения: Суфизм и суфийская литература (5 vols. Москва: Наука, 1965), vol. 1, pp. 126–187.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2021 Holistence Publications
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Yazarlar, makale HOMEROS’da yayınlanmak üzere kabul edildiğinde. makalenin içeriğindeki tüm telif haklarını, Rating Academy Ar-Ge Yazılım Yayıncılık Eğitim Danışmanlık ve Organizasyon Ticaret Ltd. Şti’ne devrederler. Yazarlar, patent hakları gibi telif hakkı dışındaki tüm mülkiyet haklarını saklı tutar.
Bu makalede yazar olarak listelenen herkes çalışmaya önemli, doğrudan, entelektüel katkılar yapmış olmalı ve bunun için kamu sorumluluğu almalıdır.
Bu makale daha once yayınlanmamış ve başka dergilerde yayınlanmak üzere gönderilmemiş olmalıdır.
